Mar­grét Anna Ein­ars­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri og stofn­andi hug­búnaðarfyr­ir­tæk­is­ins Justikal, og Katrín Jak­obs­dótt­ir for­sæt­is­ráðherra eru á listaNBC yfir 23 áhrifa­mestu kven­frum­kvöðlana í stjórn­mál­um og viðskipt­um á heimsvísu. 

Katrín Jakobsdóttir og Margrét á frumkvöðlalista NBC

Katrín og Margrét á frumkvöðlalista NBC

Mar­grét Anna Ein­ars­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri og stofn­andi hug­búnaðarfyr­ir­tæk­is­ins Justikal, og Katrín Jak­obs­dótt­ir for­sæt­is­ráðherra eru á lista NBC yfir 23 áhrifa­mestu kven­frum­kvöðlana í stjórn­mál­um og viðskipt­um á heimsvísu.

"Mar­grét Anna Ein­ars­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri og stofn­andi Justikal, og Katrín Jak­obs­dótt­ir for­sæt­is­ráðherra eru á lista NBC yfir 23 áhrifa­mestu kven­frum­kvöðlana í stjórn­mál­um og viðskipt­um á heimsvísu. 

Í grein­inni, þar sem list­inn er kynnt­ur, seg­ir að Ísland sé dæmi um land þar sem kon­ur séu leiðandi á ýms­um sviðum, allt frá stjórn­sýslu yfir í heim viðskipta, tækni, miðlun­ar og jafn­vel óhagnaðardrif­inna sam­taka.

Katrínu Jak­obs­dótt­ur for­sæt­is­ráðherra þarf vart að kynna.

Í grein­inni seg­ir að Katrín hafi stigið stórt skref í bar­átt­unni fyr­ir kven­rétt­ind­um með því að beita sér fyr­ir því að kon­ur og karl­ar nýti sér bæði fæðing­ar­or­lof, enda sé með því komið í veg fyr­ir mis­mun­un á grund­velli kyns þegar kem­ur að ráðning­um. 

Mar­grét hef­ur verið tölu­vert í sviðsljós­inu í tækni­heim­in­um und­an­farna mánuði vegna fyr­ir­tæk­is­ins Justikal, sem hún er einn stofn­enda að.

Fyr­ir­tækið fram­leiðir hug­búnaðarlausn sem ger­ir lög­mönn­um og málsaðilum kleift að senda gögn ra­f­rænt til dóm­stóla og fylgj­ast með fram­vindu mála sinna ra­f­rænt." 

Justikal er stafrænt réttarkerfi sem gerir aðilum í dómsmálum kleift að meðhöndla gögn á öruggan og rekjanlegan hátt.

Þann 26. febrúar féll dómur Hæstaréttar í máli nr. 1/2025, Menntasjóður námsmanna gegn fyrrverandi skjólstæðingi.

Hæstiréttur staðfestir að stefnur í einkamálum verði að vera á pappír – Hvað þýðir þetta fyrir stafræna málsmeðferð?

Þann 26. febrúar féll dómur Hæstaréttar í máli nr. 1/2025, Menntasjóður námsmanna gegn fyrrverandi skjólstæðingi

Málið snerist um það hvort stefna, sem birt var með stafrænum hætti og undirrituð með fullgildri rafrænni undirskrift, teldist birt í samræmi við XIII. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Í umræddu máli var örugg rekjanleg gagnasendingarþjónusta Justikal notuð til að birta stefnuna.

Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu að stefnur í einkamálum verði ekki birtar fyrir aðila máls eða lagðar fram á dómþingi á öðru formi en á pappír. Taldi dómstóllinn að um væri að ræða formkröfu á sviði réttarfars sem teldist meðal meginreglna á því réttarsviði.

Samspil laga um meðferð einkamála og laga um rafræna auðkenningu og traustþjónustu fyrir rafræn viðskipti

Í umræddu máli var óumdeilt að stefna í málinu var birt stefnda sjálfum. Í niðurlagi stefnunnar í málinu er eftirfarandi ritað: „Samrit stefnunnar hefur verið afhent mér. Þetta er staðfest með rafrænni undirritun.“ Stefndi undirritaði stefnuna með fullgildri rafrænni undirskrift til að staðfesta móttöku stefnunnar og að samrit stefnunnar hafi verið afhent honum.

Í málinu reyndi á hvort þessi rafræna undirskrift, sem ekki voru bornar brigður á, stæðist áskilnað a-liðar 3. mgr. 83. gr. laga nr. 91/1991. Í ákvæðinu er sem fyrr segir mælt fyrir um að það komi í stað stefnubirtingar og sé jafngilt henni hafi stefnu verið komið á framfæri með því að stefndi hafi sjálfur ritað undir yfirlýsingu á stefnuna um að eintak hennar hafi verið afhent honum. Byggði sóknaraðili einkum á því sem fram kemur í 1. mgr. 25. gr. fyrrnefndrar reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins nr. 910/2014. Samkvæmt henni megi ekki hafna því að rafræn undirskrift öðlist réttaráhrif og sé viðurkennd sem sönnunargagn í málarekstri einungis af þeirri ástæðu að hún sé á rafrænu formi eða uppfylli ekki kröfur sem gerðar eru til fullgildra rafrænna undirskrifta sem og að fullgild rafræn undirskrift hafi sömu réttaráhrif og eiginhandarundirskrift, sbr. 2. mgr. greinarinnar.

Í lögum um meðferð einkamála er ekki sérstaklega kveðið á um að stefnur þurfi að vera á pappír. Hinsvegar byggir Hæstiréttur niðurstöðu sína meðal annars á dómafordæmum sem féllu fyrir innleiðingu eIDAS löggjafarinnar í íslenskan rétt. Í niðustöðu dómsins segir að fjallað hafi verið um áskilnað og þýðingu forms skjala í réttarfarslöggjöf í dómum Hæstaréttar í málum nr. 115/2010 og nr. 557/2013. Í síðargreinda dóminum sem varðaði kröfulýsingu við slit fjármálafyrirtækis var staðfestur úrskurður héraðsdóms þar sem fram kom að stefnur í einkamálum yrðu ekki birtar fyrir aðila máls eða lagðar fram á dómþingi nema á pappír. Væri um að ræða formkröfu á sviði réttarfars sem teldist meðal meginreglna á því réttarsviði. Breytti þágildandi 8. gr. laga nr. 30/2002 um rafræn viðskipti engu um þá niðurstöðu.

Dómurinn tekur fram að réttarfarslög setji ríkar formkröfur, þar á meðal um birtingu stefnu og jafngildi hennar, eins og áritun á stefnu. Slíkar reglur séu grundvallarþáttur í réttaröryggi við meðferð dómsmála. Markmið þeirra er að tryggja að stefnda sé kunnugt um málshöfðun á hendur sér og efni hennar, auk þess að stuðla að fyrirsjáanleika og festu, þannig að ekki sé háð mati hverju sinni hvort stefna hafi verið birt með réttum hætti.

Við mat á því hvort að lög nr. 55/2019 hefðu breytt formskilyrðum laga nr. 91/1991 vísaði Hæstiréttur til þeirra ríku formkrafna sem gerðar eru í réttarfarslögum. Hæstiréttur tók fram að með lögum nr. 53/2024 hefði 83. gr. laga nr. 91/1991 breytt þannig að orðið „eintak“ kom í stað orðsins „samrit“ í 3. mgr. ákvæðisins í samræmi við megintilgang þeirra laga um að gera réttarfarslöggjöfina tæknilega hlutlausa um afhendingarmáta gagna og tilkynninga. Í 50. gr. laganna, sbr. nú 4. mgr. 1. gr. a laga nr. 91/1991, hafi þó verið gerður skýr áskilnaður um að gögn sem birta skyldi eftir fyrirmælum XIII. kafla laganna yrðu áfram birt á því formi og á þann hátt sem þar væri lýst. Með tilvísun til kaflans í heild í umræddri grein verður ráðið að með fyrirmælum um birtingu gagna er ekki aðeins átt við birtingarmáta stefnu samkvæmt 1. og 2. mgr. 83. gr. heldur jafnframt þær aðrar aðferðir sem nefndar eru í 3. mgr. við að koma stefnu á framfæri og þar eru lagðar að jöfnu við stefnubirtingu.

Var því ekki fallist á að 1. gr. a laga nr. 91/1991 hefði verið ætlað að heimila rafræna staðfestingu stefnda á móttöku stefnu jafngilti yfirlýsingu undirritaðri með eigin hendi um að eintak stefnu hefði verið afhent stefnda. Var hinn kærði úrskurður staðfestur.

Það vekur spurningu af hverju Hæstiréttur orðar niðurstöðuna með umræddum hætti þar sem móttakandi stefnunnar undirritar fyrirvara í henni með fullgildri rafrænni undirskrift sem er eftirfarandi: “Samrit stefnunnar hefur verið afhent mér. Þetta er staðfest með rafrænni undirritun“. Það verður að teljast misvísandi að kalla þessa aðferð “rafræna staðfestingu stefnda á móttöku stefnu” sem geti ekki jafngilt yfirlýsingu undirritaðri með eigin hendi.

Er pappírsformið tryggari leið en rafrænar stefnubirtingar?

Niðurstaða Hæstaréttar vekur upp spurningar um hvort sé til hagsbóta fyrir réttarkerfið og samfélagið að halda fast í kröfur um stefnubirtingu á pappírsformi í ljósi tækniframfara. Rafræn skjöl sem undirrituð eru með fullgildri rafrænni undirskrift er ekki hægt að breyta án þess að undirskriftin verði ógild. Auk þess fylgja slíkum undirskriftum fullgildir tímastimplar, sem tryggja rekjanleika og tíma undirritunar og veita betra öryggi en pappírsskjöl.

Hefðbundnar undirskriftir á pappír eru háðar mati á rithönd, sem getur verið ónákvæmt og óvísindalegt, eins og dæmi eru um í íslenskri dómaframkvæmd. Í dómi Hæstaréttar í máli nr. 40/2006 var rithandasérfræðingur fenginn til að meta áreiðanleika undirskrifta, en niðurstaðan var byggð á huglægu mati þar sem talið var „ósennilegt“ að tilteknar undirskriftir væru réttar.

Auk þess eru gögn sem sýna í öruggri rekjanlegri gagnasendingarþjónustu Justikal að móttakandi skjalsins hafi sannanlega fengið samrit þess afhent. Þegar notandi hefur auðkennt sig með fullgildum rafrænum skilríkjum þá fyrst fær hann að sjá efni skjalsins og getur því valið að undirrita skjalið eða ekki. Auk þess er allar snertingar notanda skráðar í atburðaskrá með sérhverri gagnasendingu. Dæmi eru um að pappírseintök týnist ef þau eru afhent öðrum en stefnda sjálfum, svo sem sambýlismanni, nágranna o.s.frv., á meðan rafræna eintakið er áfram aðgengilegt eftir að undirritandinn hefur móttekið gagnið og getur jafnframt nálgast það aftur með því að auðkenna sig með rafrænum skilríkjum.

Þegar gögn eru afhent með pappír þá er ekki hægt að sannreyna hvort að samrit stefnu hafi verið afhent viðkomandi nema með því að spyrja aðilann sem afhenti skjalið eða finna einhverskonar yfirlýsingu sem hefur verið undirrituð með bleki um slíkt.

Hafa ber í huga að í dag er nánast ómögulegt að falsa fullgildar rafrænar undirskriftir en hinsvegar er tiltölulega auðvelt að falsa blekundirskriftir og höfum við fjölmörg dæmi um slíkt.

Öryggi rafrænna undirskrifta byggist ekki á myndmerki undirritana heldur á dulituðu gildi sem er útbúið með einkalykli í rafrænum skilríkjum undirritanda og þannig einkvæmt við undirritandann. Auk þess eru upplýsingar í rafrænu undirskriftinni sem sýna að skilríkin eru frá fullgildum útgáfuaðila (Auðkenni) og hvort að skilríkin voru gild við tíma undirritunar og margt fleira. Skilríkjaskipulag eins og Auðkenni hefur byggt upp og regluverk í kringum rafrænar undirskriftir og er byggt til að veita margfalt hærra öryggi heldur en hefðbundnar undirskriftir og til þess að hægt sé að tryggja traust á undirskriftum sem eru framkvæmdar yfir netið án þess að vottar staðfesti hver aðilinn raunverulega er. Justikal notar aðeins fullgildar rafrænar undirskriftir sem uppfylla hæsta fullvissustig og réttaráhrif skv. reglugerðinni og notar jafnframt eIDAS vottaða staðfestingarþjónustu til að sannreyna undirskriftirnar.

Þrátt fyrir niðurstöðu Hæstaréttar eru fjölmörg önnur svið innan réttarfars þar sem stafrænar lausnir geta komið að notum. Umrædd þjónusta Justikal getur til dæmis nýst til rafrænnar birtingar kröfulýsinga í þrotabú, sem nú er heimilt samkvæmt lögum nr. 53/2024.


Við viljum,eins og áður, undirstrika að í dag er því miður ekki hægt að nota lausn Justikal fyrir stefnubirtingar með rafrænum hætti.  Allar aðrar þjónustur Justikal, eins og dómsmál og almenn mál, standa óbreyttar án réttaróvissu.

Við hjá Justikal munum áfram vinna að því að hvetja til nauðsynlegra lagabreytinga á þessu sviði. Réttarkerfið á að þróast með samfélaginu og nýta þær tæknilausnir sem tryggja bæði réttaröryggi og skilvirkni.

Tillaga um hagræðingu í ríkisrekstri - stafrænt réttarkerfi.

Sparnaðartillaga í Samráðsgátt nýrrar ríkisstjórnar

Sparnaðartillaga í Samráðsgátt nýrrar ríkisstjórnar

Tillaga um hagræðingu í ríkisrekstri - stafrænt réttarkerfi.

Tillaga um hagræðingu í ríkisrekstri - stafrænt réttarkerfi

Justikal er íslenskt nýsköpunarfyrirtæki sem hefur þróað stafrænt réttarkerfi sem gerir aðilum í dómsmálum kleift að meðhöndla gögn á öruggan og rekjanlegan hátt í samræmi við lögum rafræna auðkenningu og traustþjónustu fyrir rafræn viðskipti nr.55/2019, sbr. EU reglugerð nr. 910/2014 (eIDAS reglugerðin).

Lausn Justikal er dómstólum aðgengileg án kostnaðar og til frambúðar

Justikal hefur átt í samtali við ríkið frá árinu 2018 um notkun lausnar sinnar fyrir réttarkerfið á Íslandi. Árið 2021 fékk Justikal samþykki frá Dómstólasýslunni fyrir því að allir héraðsdómstólar myndu taka við gögnum sem send eru í gegnum lausnina. Í samþykkinu kemur fram að enginn kostnaður falli á dómstólana og að Dómstólasýslan hafi heimild til að afturkalla samþykkið, ef lausnin uppfyllir ekki öryggiskröfur hennar eða ef hún reynist of flókin í notkun.

Ríkið hefur unnið að þróun Réttarvörslugáttar frá árinu 2019. Fyrir þetta verkefni var ekki farið í sérstakt útboð, sem gerði það ómögulegt fyrir Justikal að bjóða fram lausn sína. Árið 2019 var hins vegar auglýst útboð fyrir þverfagleg teymi fyrir Stafrænt Ísland. Í útboðslýsingu kom fram að teymin myndu vinna í samvinnu við verkkaupa að verkefnum fyrir nýtt vefkerfi og nýjan vef island.is, sem miðlæga þjónustugátt. Verkefnin sneru að þróun stafrænna lausna fyrir Stafrænt Ísland og island.is.

Frekari upplýsingar um útboðið má finna hér. Að loknu útboði var teymi frá Kolibri valið til að þróa Réttarvörslugátt fyrir ríkið, sem er samheiti yfir verkefni sem miða að því að gera réttarvörslukerfið stafrænt.

Við teljum að þróun Réttarvörslugáttarinnar feli í sér óhóflega framleiðslu á lausn fyrir réttarkerfið sem er að hluta til í beinni samkeppni við lausn Justikal. Þetta skapar hættu á sóun á skattfé og dregur jafnframt úr hvata markaðarins til nýsköpunar fyrir hið opinbera. Í raun er íslenska ríkið, með markvissum hætti, að fara inn á markað sem nú þegar er virkur samkeppnismarkaður og taka sér einokunarstöðu. Að því er best verður séð, verður lausn ríkisins boðin neytendum án endurgjalds.

Árið 2024 opna héraðsdómstólarnir vefgátt til að senda gögn til dómstólanna. Þessi lausn er í beinni samkeppni við Justikal og virðist ekki hafa farið í gegnum sérstakt útboð. Lausn ríkisins er boðin markaðnum án kostnaðar, á meðan lausn Justikal kostar 6.900 kr. fyrir hvert dómsmál á mánuði, á meðan málið er í vinnslu.

Ríkið hætti þróun  lausna sem eru í beinni samkeppni við einkamarkaðinn

Justikal leggur til að ríkið hætti þróun lausna sem eru í beinni samkeppni við einkamarkaðinn og nýti í staðinn lausnir sem þegar eru til staðar. Með þessu má forðast aukin umsvif og kostnað ríkisins. Sérstaklega ber að líta til þess að samstarf við kerfi eins og Justikal kostar ríkið ekki krónu, þar sem notendur lausnarinnar greiða fyrir notkun hennar. Auk þess mun þetta leiða til verulegrar vinnuhagræðingar fyrir starfsfólk dómstóla, þar sem öll gögn verða send rafrænt.

Lausn Justikal býður nýjan valmöguleika fyrir markaðinn, þar sem aðili sem stofnar mál greiðir mánaðargjald á meðan málið er í vinnslu. Greiðslur stöðvast þegar málinu lýkur, en stofnandi hefur áfram fullan aðgang að öllum gögnum málsins. Aðrir aðilar, svo sem lögmaður gagnaðila, skjólstæðingar, aðstoðarmenn og starfsfólk dómstólanna, greiða ekkert fyrir notkun lausnarinnar, einungis stofnandi málsins ber kostnaðinn.

Það er ótvíræður ávinningur af því að einkamarkaðurinn sjái um þróun hugbúnaðar sem er notaður í opinberri þjónustu. Í fyrsta lagi fær markaðurinn möguleikann á að velja framúrskarandi tækni. Í öðru lagi fylgja hærri kröfur einkamarkaðnum, þar sem samkeppni tryggir stöðuga og áframhaldandi þróun. Í þriðja lagi skapast tækifæri til heilbrigðrar samkeppni, þar sem þjónustuaðilar keppast við að veita bestu mögulegu þjónustu á hagstæðasta verði.

Við hvetjum hið opinbera til að nýta íslenska nýsköpun frá einkamarkaðnum í opinberri þjónustu. Að okkar mati er það óhagkvæmt og sóun á almannafé ef ríkið hyggst þróa allar lausnir sjálft. Slíkt leiðir til sokkins kostnaðar sem skilar sér ekki til baka, þar sem ríkið selur ekki lausnirnar áfram til þriðja aðila.

Ríkið stefnir á næstu árum að ljúka við þróun á Réttarvörslugáttinni og, að því er best verður séð, bjóða markaðnum að nota hana án endurgjalds. Hún verður þá í beinni samkeppni við Justikal. Við teljum að slíkt muni líklega leiða til þess að rekstrargrundvöllur Justikal á íslenskum markaði hverfi. Þetta væri afar sorgleg þróun, sérstaklega í ljósi þess að ríkið hefur sjálft stutt við uppbyggingu félagsins með styrkjum frá Tækniþróunarsjóði.

Sérhæfing Justikal felst í öruggri varðveislu gagna með notkun traustþjónusta í samræmi við lög nr. 55/2019. Öll gögn sem send eru með lausn Justikal til dómstóla eru tryggð með rafrænu innsigli og fullgildum tímastimpli, sem sýnir á sannanlegan hátt hvenær gögnin voru send viðkomandi dómstól. Rafræna innsiglið tryggir jafnframt heilleika skjalsins, sem þýðir að ekki er unnt að breyta innihaldi þess án þess að innsiglið rofni.

Auk þess hafa notendur Justikal aðgang að eIDAS-vottaðri staðfestingarþjónustu, sem getur sannreynt skjöl með rafrænum undirskriftum og/eða rafrænum innsiglum. Niðurstöður staðfestingarþjónustunnar eru bindandi fyrir alla dómstóla í Evrópu, þar sem þjónustan er eIDAS-vottuð.

Í maí 2024 lauk Justikal við ISO 27001 og ISO 27701 vottanir, sem staðfesta örugga meðhöndlun gagna í lausninni.

Justikal vill starfa á eðlilegum forsendum á Íslandi. Lausnin er nýr valkostur fyrir markaðinn, þar sem notendur geta sent gögn rafrænt til dómstóla, án þess að ríkið greiði fyrir notkun hennar.

Við Íslendingar eigum raunhæft tækifæri á að verða leiðandi með eitt fullkomnasta réttarkerfi í heiminum ef við setjum ekki sjálf stein í götu okkar. Sparnaður fyrir íslenskt samfélag gæti numið um 3.300 milljónum króna ár hvert. Við getum lækkað kostnað fyrir þá sem leita réttar síns fyrir dómstólum, hraðað málsmeðferð um allt að 30%, og stuðlað að jákvæðum umhverfislegum áhrifum með því að draga úr pappírsnotkun og akstri til og frá dómstólum með pappírsgögn.

Samstarf við íslensk nýsköpunarfyrirtæki eins og Justikal er lykilatriði í uppbyggingu hagkvæms og stafræns réttarkerfis, sem getur gert Ísland að fyrirmynd fyrir önnur lönd.

Með von um jákvæða umræðu og uppbyggilegt samstarf,

Forstjóri Justikal
mae@justikal.com | +354 868 4165 | Akralind 3, 201 Kópavogi

Notendur hafa nú tvo valkosti í kerfinu þegar þeir stofna ný mál: 

Að stofna Almennt mál - Gerir notendum kleift að vinna að máli áður en það er tilbúið til innsendingar til dómstóla.

Að stofna Dómsmál - Gerir notendum kleift að stofna mál og senda öll gögn inn til dómstóla.

Almenn mál í Justikal

Fjöldinn allur af ágreiningsmálum fara ekki alla leið fyrir dómstóla eða leysast áður en þangað er komið. Mörg þeirra þurfa ekki aðkomu dómara svo að niðurstaða sé fengin. Þó svo að mál þarfnist ekki aðkomu dómstóla, þá eiga þau það sameiginlegt með þeim sem það þurfa, að oft á tíðum er verið að miðla viðkvæmum skjölum og upplýsingum á milli aðila.

Áður, þegar mál voru stofnuð í Justikal voru þau strax send til dómstóla. Nú gefst notendum kostur á að búa til almenn mál og vinna í þeim yfir lengra tímabil. Notendur geta síðan með einföldum hætti breytt almennu máli í dómsmál og sent það inn til dómstóla. 

 Þegar notendur stofna almenn mál í kerfinu geta þeir á þægilegri hátt en áður unnið með öðrum notendum við vinnslu mála. Þeir geta gert persónulegar athugasemdir við skjöl og deilt þeim í rauntíma með völdum málsaðilum.

Skráðu þig inn í Justikal hér og stofnaðu þitt fyrsta almenna mál.

Katrín Jakobsdóttir og Margrét á frumkvöðlalista NBC

Nýjar fréttir